Het voeren van de morele discussie over dierenrechten moet centraal staan binnen de dierenrechtenbeweging. Met onze woorden kunnen we de connectie met anderen maken, maar die ook verstoren. Hoe we communiceren over veganisme is dus erg belangrijk. Bij een goede, overtuigende discussie is het niet alleen belangrijk dat we gelijk hebben, maar vooral dat ons verhaal mensen zal motiveren om alle dieren en hun rechten te respecteren, en te stoppen met het ondersteunen van hun gebruik.
Respect en helderheid
We willen zo goed mogelijk uitleggen waar veganisme over gaat, terwijl we met respect over niet-menselijke dieren en naar menselijke dieren spreken. Omdat het gebruik van niet-menselijke dieren in onze cultuur nog als normaal wordt gezien, zit onze dagelijkse Nederlandse taal vol van uitdrukkingen (alsmede spreekwoorden en gezegden) waarbij zij gereduceerd worden tot objecten, in plaats van individuen. Om zo helder mogelijk over te brengen waar veganisme over gaat, gebruiken we zo veel mogelijk objectieve taal en vermijden we eufemismen*.
*”Een eufemisme is een verzachtende, verbloemende of verhullende uitdrukking die gebruikt wordt in de plaats van iets wat als ruw of kwetsend gevoeld wordt, voor iets wat als een taboe gezien wordt of voor iets wat met een negatieve gevoelswaarde verbonden is.” – taaladvies.net
Krachtig zonder provoceren
Het is verleidelijk om onze boodschap aan te zetten met krachtig taalgebruik. Maar we moeten ons ook afvragen: Waarom zouden we mensen de mogelijkheid bieden om te reageren op onze woordkeuze in plaats van onze boodschap? Waarom zouden we woorden gebruiken die het gesprek kunnen ontsporen of ervoor zorgen dat mensen volledig afhaken?
We willen de kans verkleinen dat gesprekken afdwalen naar andere onderwerpen. Daarom vermijden we provocaties en bepaalde vergelijkingen bij het creëren van bewustzijn over veganisme. Even zo is het belangrijk dat we met onze woordkeuze een consistent standpunt tegen onderdrukking innemen. Dit betreft alle vormen van discriminatie en ‘-ismen’ zoals racisme, seksisme, validisme en speciesisme. Het is belangrijk dat onze wijze van communicatie niet ten koste gaat van anderen.
Doel van deze pagina
Op deze pagina bieden we je handvatten hoe we op een respectvolle manier en in klare taal een morele discussie kunnen voeren over het gebruik van dieren zonder het gesprek te verstoren. Hoe uitgebreid ook zal deze pagina nooit compleet zijn. Blijf in je communicatie dus altijd alert op het gebruik van termen en check bij jezelf op welke manier je taalgebruik een gesprek beïnvloedt.
Een leidraad
We communiceren allemaal anders en moeten de taal vinden die voor ons werkt. Sommige van deze woorden kunnen afhankelijk zijn van de situatie. Het gaat niet om perfectie. Deze lijst moedigt ons aan om steeds na te blijven denken over onze woordkeuzes, en helpt via de geboden alternatieven en toelichting. Laat de angst om het verkeerde te zeggen je niet weerhouden om op te komen voor dieren. We komen allemaal op voor de rechten van dieren en met enige oefening en aandacht kunnen we nog beter worden.
Uitzondering op de regel
Het is niet altijd mogelijk om bepaalde woorden of uitspraken te vermijden. Als we begrepen willen worden door niet-veganisten kan het ook goed doen om woorden te gebruiken die zij in het algemeen hanteren. Manieren waarop dit bijvoorbeeld kan:
- Plaats die term tussen aanhalingstekens, om te benadrukken dat wij die term liever niet gebruiken. Bijvoorbeeld: “De dieren gaan mee op ‘vee’-transport”.
- Benoem beide woorden. Eerst wat de industrie het noemt (of hoe mensen het kennen), gevolgd door wat het eigenlijk inhoudt. Bijvoorbeeld: “We waren gisteren op een manege, een bedrijf waar men tegen betaling op de rug van paarden kan rijden”.
Inhoudsopgave
- Algemene termen
- Veganisme uitleggen
- Verwijzingen naar veganisten en ‘de rest’
- Verwijzingen naar vegan producten
- Verwijzingen naar andere dieren
- Misvattingen
- Dieren als product
- Gebruik van dieren beschrijven
- Potentieel ontsporend taal- en woordgebruik
- Ontsporende vergelijkingen
- Uitspraken en gezegden om te vermijden
- Validistisch taalgebruik
Algemene termen
Suggestie |
Als veganist dieren een [onderworpen, ondergeschikt] leven besparen. |
Toelichting |
Als we het hebben over de impact van een veganistische leefstijl, redden we geen dieren door vegan te worden. De dieren zouden simpelweg niet geboren zijn. Het idee is dat we het toekomstige dieren besparen dat ze onnodig gefokt, gebruikt en gedood worden. Het is logischer om het om te draaien en te zeggen: “niet-veganisten exploiteren [x] dieren.” Dit kan echter een trigger zijn. |
Suggestie |
Plaats/ruimte/schuur waar dieren worden gehouden (en gebruikt). |
Toelichting |
Onomwonden duidelijk waar het om gaat. Hoeveel dieren bij elkaar staan (intensief), doet niet af van het feit dat er dieren vastgehouden en gebruikt worden. |
Suggestie |
Stalplaats, stalling, plaats waar dieren worden vastgehouden. |
Toelichting |
Een plaats waar dieren worden gestald. Het is voornamelijk bedoeld om een dier te ‘bewaren’, zolang het dier niet gebruikt wordt. |
Suggestie |
Boot waarmee gejaagd wordt op vissen. |
Toelichting |
Geeft duidelijk het doel aan van de inzet van de boot, zonder het gesprek te laten escaleren door het woordgebruik. |
Suggestie |
Plaats waar vissen worden gefokt. |
Toelichting |
Verwijst naar het laten groeien van levende dingen. Gebruikt voor planten en vissen. Voor andere dieren wordt het woord fokken doorgaans gebruikt. |
Suggestie |
Voor de consumptie gefokt. |
Toelichting |
Vissen worden in speciale vijvers gefokt voor onze consumptie. Het woord kwekerij laat niet duidelijk genoeg zien dat dit moedwillig gebeurt en dat vissen gebruikt worden. |
Suggestie |
Jacht op vissen. |
Toelichting |
Laat zien dat er actief gejaagd wordt op vissen. Het woord visserij wijst op een anonieme industrie. |
Suggestie |
Waterkooi |
Toelichting |
Articuleert dat deze dieren niet vrij zijn, zonder het gesprek te laten escaleren door het woordgebruik. |
Suggestie |
(Wild) dier in gevangenschap, (wild) dier die vastgehouden wordt. |
Toelichting |
Articuleert dat deze dieren niet vrij zijn, zonder het gesprek te laten escaleren door het woordgebruik. |
Suggestie |
Bedrijf waar men tegen betaling op de rug van paarden kan rijden. |
Suggestie |
‘vee’-boer, ‘vee’-houder, of iemand die dieren houdt en gebruikt (als middel) voor … |
Toelichting |
Geeft aan dat je tegen het fokken van andere dieren bent, niet tegen landbouw. Dit is waarschijnlijk het beste gericht op discussies met mensen die geen boeren zijn. |
Suggestie |
‘vee’-boer, ‘vee’-houder, of iemand die dieren houdt en gebruikt (als middel) voor … |
Toelichting |
Het woord exploiteren roept snel weerstand op, waardoor een gesprek snel ontspoort. |
Suggestie |
Agrarisch beroep benoemen zoals: akkerbouwer, tuinbouwer, landbouwer, groente- en fruittelers, ‘vee’-boer, ‘vee’-houder, of of iemand die dieren houdt en gebruikt (als middel) voor … |
Toelichting |
De term “boer” is een ruim begrip waar vele agrarische beroepen onder vallen. Maak onderscheid tussen de boeren die dieren gebruiken en de boeren die dit niet doen. |
Suggestie |
Dieren fokken voor consumptie. |
Toelichting |
Duidelijk maken wat er gedaan wordt. Telen van dieren klinkt erg misplaatst, je teelt groenten, geen dieren. |
Suggestie |
Groep |
Toelichting |
Veel termen worden gebruikt om niet-menselijke dieren af te zetten tegenover menselijke dieren, terwijl het eigenlijk om hetzelfde gaat. |
Suggestie |
Seks hebben, gemeenschap hebben. |
Toelichting |
Veel termen worden gebruikt om niet-menselijke dieren af te zetten tegenover menselijke dieren, terwijl het eigenlijk om hetzelfde gaat. |
Veganisme uitleggen
Suggestie |
Vegan, veganisme als einddoel. |
Toelichting |
Een duidelijk einddoel stellen door over veganisme te praten zal de meeste verandering inspireren. Als een persoon zich zo identificeert, complimenteer ze met hun groeiende bewustwording. Vraag wat ze motiveert en geef tips over hoe veganisme het einddoel kan zijn. |
Suggestie |
Veganisme uitleggen als: het goede doen, doen wat juist / rechtvaardig is. |
Toelichting |
Dierenrechten gaan over gerechtigheid (richting andere personen), niet iets dat we beginnen en stoppen wanneer het ons uitkomt (zoals bij gezondheid). |
Suggestie |
Veganisme beschrijven als: rechtvaardigheid. |
Toelichting |
Dit impliceert dat veganisten dierenvrienden zijn. Deze gevoelens van compassie en affectie zijn niet nodig om te kiezen om dieren niet te gebruiken. Het is alleen nodig om te begrijpen dat de levens van dieren er toe doen en dat ze niet zonder noodzaak gefokt, gebruikt en gedood hoeven te worden. Dierenrechten gaat over meer dan vriendelijkheid en mededogen. Dierenrechten zijn een kwestie van strikte rechtvaardigheid. Gebruik woorden als vriendelijkheid of mededogen verdunnen deze boodschap. Je kan ook aangeven dat veganisme het minste is wat we de dieren verschuldigd zijn als we erkennen dat ze er toe doen. Strikt genomen kan het woord compassie gebruikt worden, maar het wordt vaak geïnterpreteerd als iets vrijblijvends of iets dat je soms doet. |
Verwijzingen naar veganisten en ‘de rest’
Suggestie |
Niet-vegan, niet-veganist. |
Toelichting |
Termen als carnist zijn contraproductief omdat niet-veganisten ze vaak opvatten als scheldwoorden die hen als ‘ziek’ doen verklaren. Het geeft hen ook het idee dat ze niet verantwoordelijk zijn voor hun gedrag als ze ermee doorgaan dieren te gebruiken. Het suggereert ook dat menselijke dieren carnivoren zijn en legt de nadruk op het eten van dieren, in plaats van op veganisme en de andere manieren waarop de rechten van dieren worden geschonden. |
Suggestie |
Niet-vegan, niet-veganist. |
Toelichting |
Omnivoor houdt in dat we ook dieren kunnen eten en dus kunnen kiezen om dieren te gebruiken, terwijl dit niet ethisch verantwoord is. Ook veganisten zijn omnivoor, veganist worden verandert onze biologie niet (wat dat wel impliceert). Het gebruiken als tegenstelling tot veganist impliceert dat een omnivoor niet kan veranderen. |
Suggestie |
Vegan nieuwsgierig, iemand die nog geen veganist is (als de persoon al wat stappen zet richting veganisme), niet-veganist. |
Toelichting |
Het suggereert dat veganisme optioneel is, en zet de egoïstische redenen centraal: ‘Ik gebruik geen dieren of dierlijke producten behalve als dat mij niet uitkomt’. |
Suggestie |
Vegan nieuwsgierig, iemand die nog geen veganist is (als de persoon al wat stappen zet richting veganisme), niet-veganist. |
Toelichting |
Het kan handig zijn om deze termen te gebruiken om iemand te duiden. Maar bij voorkeur spreken we liever over veganisme als uitgangspunt. |
Suggestie |
Veganist. |
Toelichting |
Impliceert dat er een andere reden is om veganist te zijn. Veganisme is per definitie een keuze vanuit een ethische overweging. |
Suggestie |
Veganist. |
Toelichting |
Het is niet nodig om een veganist die het beter lukt om de normen en waarden meer consistent door te voeren weg te zetten als een strever. Iedereen die doet wat die kan, is veganist. |
Suggestie |
Veganist. |
Toelichting |
Veganisme is bij definitie een streven om het gebruik van dieren (dat niet noodzakelijk is) te vermijden – zo ver als praktisch mogelijk en haalbaar. Het hoeft dus niet nog een keer in percentages uitgedrukt te worden. Tevens is het onvermijdelijk om dieren gedurende je leven in de weg te zitten (denk aan: per ongeluk een fruitvliegje in je oog, of insecten en ander andere die sterven voor plantaardige voedselvoorziening). * Wanneer het voor de persoon praktisch haalbaar is om het leed te vermijden maar dit wetende niet doet, kan de term veganist ongepast zijn. |
Verwijzingen naar vegan producten
Suggestie |
Vegan aanbod. |
Toelichting |
Impliceert dat het optioneel is. |
Suggestie |
Vleesopvolger, melkopvolger, alternatief voor vlees, melk, enz. |
Toelichting |
Impliceert dat het er iets vervangen moet worden, wat je anders mist. -opvolger benadrukt dat het het andere product overbodig heeft gemaakt en voorbij streeft. |
Suggestie |
Sojamelk. |
Toelichting |
Hoewel producten niet als melk mogen worden aangeprezen als het geen secretie van de melkklieren betreft, hoeven wij ons daar niets van aan te trekken. |
Verwijzingen naar andere dieren
Suggestie |
Termen als: “hij”, “zij”, “zij” (mv), “wie”, “die”, “iemand”, “persoon”, “het individu” gebruiken |
Toelichting |
Dieren zijn geen dingen, maar personen. Overweeg om zij of hij of zij (mv) te zeggen bij het beschrijven van andere dieren. Dit benadrukt dat het individuen zijn. Denk ook aan ‘wie’ versus ‘dat of wat’, etc. |
Suggestie |
Dieren. |
Toelichting |
Een hiërarchie aanbrengen is niet relevant als we het hebben over de capaciteit van dieren om over bewustzijn beschikken. |
Suggestie |
Dieren. |
Toelichting |
Of het dier schuldig is, is niet aan de orde. |
Suggestie |
Dieren die niet gehoord worden. |
Toelichting |
Ontkent de capaciteit van dieren om te communiceren op andere manieren dan mensentaal. Het negeert dat dieren expressie kunnen geven aan hun wil. Het probleem is dat mensen simpelweg niet naar ze luisteren en geen moeite doen om hen te begrijpen. Overweeg in plaats daarvan ‘ongehoord’ of ’tot zwijgen gebracht’. Sunaura Taylor in Ableism and animals in Beasts of Burden: Animal and Disability Liberation: “Animals consistently voice preferences and ask for freedom. They speak to us every day when they cry out in pain or try to move away from our prods, electrodes, knives, and stun guns. […] There’s really no such thing as the ‘voiceless’. There are only the deliberately silenced, or the preferably unheard” |
Suggestie |
Gedomesticeerde dieren, dieren (die gebruikt worden voor consumptie, in een circus etc). Of honden, kippen, koeien, enz. |
Toelichting |
Impliceert dat dieren bestaan met een doel om gebruikt te worden. |
Suggestie |
Metgezel, huisgenoot, gezelschap (van een [diersoort]), dier die (bij anderen) in huis woont. |
Toelichting |
Benadrukt dat dieren hier bij ons zijn in plaats van voor ons en geen bezit. Gezelschapsdier impliceert dat het de bedoeling van een dier is om ons tot gezelschap te zijn, wanneer zij niet hier zijn om ons te dienen. Woordvolgorde zoals deze is op veel dingen van toepassing, zoals het zeggen van paarden die worden bereden in plaats van renpaarden. |
Suggestie |
“Dieren” voor wie ik zorg, dierlijke huisgenoten, ik ben de voogd, verzorger. |
Toelichting |
Benadrukt dat dieren hier bij ons zijn in plaats van voor ons en geen bezit. Gezelschapsdier impliceert dat het de bedoeling van een dier is om ons tot gezelschap te zijn, wanneer zij niet hier zijn om ons te dienen. Woordvolgorde zoals deze is op veel dingen van toepassing, zoals het zeggen van paarden die worden bereden in plaats van renpaarden. |
Suggestie |
Waar het niet essentieel is om onderscheid te maken, spreken van: individuen, aardbewoners, personen. Waar het essentieel is om onderscheid te maken, spreken van: andere dieren dan de mens, niet-menselijke dieren, rest van het dierenrijk, andere dierlijke personen. |
Toelichting |
We zijn geconditioneerd om de mens te zien als een aparte categorie naast alle dieren van het dierenrijk. Dit terwijl de mens juist onderdeel is van het dierenrijk. Het onderscheid tussen ‘mensen en dieren’ benadrukt impliciet dat we mensen als een aparte categorie zien van dieren, terwijl mensen een soort van het dierenrijk is. Wees je goed bewust of we de eigenschappen van een mens eigenlijk wel uniek zijn aan het “mens-zijn”. In de meeste gevallen niet, en is een onderscheid dan ook onnodig. Vermijd bij de verwoording ook het mens-centrale denken en verdeel het dierenrijk niet zomaar tussen mensen en niet-mensen. We degraderen andere dieren dan tot ‘niet-mensen’. Het is goed om in de verwoording de realisatie te laten doorklinken dat mensen een der dieren zijn. Als het gaat om een eigenschap dat ook niet-menselijke dieren delen, is het onnodig en onjuist om dat onderscheid te maken. |
Suggestie |
Andere dieren dan de mens, niet-menselijke dieren, rest van het dierenrijk, andere dierlijke personen. |
Toelichting |
De mens staat niet buiten het dierenrijk, maar is onderdeel daarvan. |
Suggestie |
Menselijke dieren. |
Toelichting |
In zinnen waarin je het alleen hebt over mensen, kan je er menselijke dieren van maken, om de lezer te doen realiseren dat mensen niet buiten het dierenrijk staan. Het viert ook onze overeenkomsten en dat we allemaal dieren zijn, wat de basis is voor de reden waarom we allemaal fundamentele morele rechten hebben. |
Misvattingen
Suggestie |
Koeien worden steeds opnieuw zwanger gemaakt (of geïnsemineerd) om de melkproductie hoog te houden. |
Toelichting |
Koeien hoeven niet per se opnieuw zwanger te worden, om melk te blijven produceren. Ook lang na de geboorte van hun kind kunnen de melkklieren actief blijven. Hoewel de productie te laag is om winstgevend te zijn, is het niet nodig dit te overdrijven, want ook als het maar om een enkele zwangerschap ging, was het verkeerd. |
Suggestie |
Huid van dieren is een belangrijke bron van inkomsten voor mensen die dieren houden. |
Toelichting |
Vaak wordt gesproken over leer als bijproduct. Dit is echter een winstgevend onderdeel van het houden van dieren. |
Dieren als product
Suggestie |
Vogel (of soortnaam van de vogel). |
Toelichting |
Gebruik de naam van de (soort) vogel, in plaats van een verwijzing naar een product. |
Suggestie |
Een vis, vissen, zeedieren. |
Toelichting |
Vissen in plaats van “Vis” helpt om te articuleren dat ze individuen zijn. “Vis” wordt vaak uitgedrukt in tonnen gewicht. Zeedieren helpt om de overeenkomsten tussen vissen en andere dieren te benadrukken, en dat het allemaal individuen zijn die het leven ervaren. |
Suggestie |
Vleugels van een kip, huid, schapenhaar, (huid met) vacht. |
Toelichting |
Bedoeld om de scheiding tussen het ‘product’ en het individu ’waar het vandaan kwam’ te doorbreken. |
Suggestie |
Huid, lijk, zwanger, poep/uitwerpselen, colostrum. |
Toelichting |
Veel termen worden gebruikt om dieren af te zetten tegenover mensen, terwijl het eigenlijk om hetzelfde gaat. |
Suggestie |
Product dat van/door een dier gemaakt is. |
Toelichting |
Het gebruik van “dierlijke producten” impliceert dat het mogelijk is om dieren (of wat ze creëren) als een product te zien. Dit versterkt de ontkoppeling tussen het dier en het product. In een morele discussie is het beter om de focus te leggen op het dier waar het afkomstig van is. * In sommige teksten kan de term “dierlijk product” nuttig zijn. Laat daarbij wel duidelijk weten dat een dier geen product is. |
Suggestie |
Kippenvlees, koeienvlees, etc. / deel van (het lichaam) van een dier. |
Toelichting |
We kennen termen als zitvlees, vruchtvlees en vleeswond. Maar als het woord vlees los staat, wordt het geïnterpreteerd als iets “culinairs”, een associatie met de eetbaarheid. Door het dier te noemen waar het vlees van is, komt de koppeling met het dier terug. |
Suggestie |
Deel van het lichaam van een koe, varken, enz. |
Toelichting |
Culinaire namen voor het lichaam van dieren reduceert het dier tot een product dat gebruikt kan worden en dient om gegeten te worden. Het is het beste om te praten van welk dier het genomen is, in plaats van het eufemisme. Zie ook de opmerkingen hierboven over “vlees”. |
Suggestie |
Vegan “vlees”. |
Toelichting |
Impliceert dat het niet “echt” is. Plus, het negeert de geschiedenis van de term “vlees” en dat de term niet altijd is gebruikt om dierlijk weefsel te beschrijven. |
Suggestie |
(Moeder)melk van een koe, eieren van een kip. |
Toelichting |
Benadrukt dat het doel van koeien en kippen is om melk en eieren voor ons te produceren. Maak onderscheidt tussen melk van een koe en eieren van een kip en het veganistisch aanbod. Laat zo zien dat melk van een koe niet normaal is. Overweeg ook voor “melk”: “kalfsvoeding”, “verwerkt kalfsvoeding” (voor kaas) en “babyvoeding”. |
Suggestie |
Producten gemaakt van de (moeder)melk van een koe. |
Toelichting |
Benadrukt dat het normaal is om de melk van een koe die bestemd is voor haar kalf, te drinken. Door de koe expliciet te noemen, zet je mensen aan het denken. |
Gebruik van dieren beschrijven
Suggestie |
Schending van rechten, onrechtvaardig behandelen, gebruik van dieren, houden van dieren, dieren onderwerpen, dieren ondergeschikt maken, diergebruik.* |
Toelichting |
Subjectieve termen laten de discussie open voor mensen om te praten over omstandigheden of ‘humane’ landbouw, in plaats van het gebruik te beëindigen. Dit impliceert tevens dat sommige vormen van gebruik van dieren wel oké zouden zijn. Het bespreken van omstandigheden, leidt waarschijnlijk tot een discussie over het verbeteren van die omstandigheden. Dit is contraproductief als ons doel is het gebruik van dieren te beëindigen. * Deze termen kunnen wel gebruikt worden in teksten waarin duidelijk wordt gemaakt dat dieren niet gebruik kunnen worden. Het veganisme wil namelijk ook een einde aan wreedheid naar dieren die niet gebruikt worden. |
Suggestie |
Schending van rechten, onrechtvaardig behandelen, gebruik van dieren, houden van dieren, dieren onderwerpen, dieren ondergeschikt maken, diergebruik.* |
Toelichting |
Dit wordt door niet-vegans vaak verkeerd begrepen, omdat ze in gedachte denken dat “met respect doodmaken” iets is. Net zoals sommigen denken dat het een dier blij maakt als je hun lichaam “helemaal” gebruikt. * Deze termen kunnen wel gebruikt worden in teksten waarin duidelijk wordt gemaakt dat dieren niet gebruik kunnen worden. Het veganisme wil namelijk ook een einde aan wreedheid naar dieren die niet gebruikt worden. |
Suggestie |
Schending van rechten, onrechtvaardig behandelen, gebruik van dieren, houden van dieren, dieren onderwerpen, dieren ondergeschikt maken, diergebruik.* |
Toelichting |
Uitbuiten betekent “het gebruik van iemand maken zonder daar naar waarde voor te belonen”. De discussie moet niet gaan over wanneer dat je iemand voldoende naar waarde beloont (welzijn), maar dat we dieren simpelweg niet gebruiken. De term “exploitatie” staat in de definitie van het veganisme en betekent het “uitbaten van bezittingen”. Dit maakt meer duidelijk dat het probleem is dat dieren als bezit worden gezien. De term exploitatie is voor veel mensen wel ingewikkelder om te begrijpen. Als je het woord “exploitatie” wel gebruikt, zorg er dan voor dat uit de tekst geen misvatting kan bestaan dat ieder gebruik van een dier een vorm van exploitatie is en verkeerd is. * Deze termen kunnen wel gebruikt worden in teksten waarin duidelijk wordt gemaakt dat dieren niet gebruik kunnen worden. Het veganisme wil namelijk ook een einde aan wreedheid naar dieren die niet gebruikt worden. |
Suggestie |
Schending van rechten, onrechtvaardig behandelen, gebruik van dieren, houden van dieren, dieren onderwerpen, dieren ondergeschikt maken, diergebruik. |
Toelichting |
Impliceert dat er een alternatieve praktijk is om dieren te houden die acceptabel zou zijn. |
Suggestie |
Schending van rechten, onrechtvaardig behandelen, gebruik van dieren, houden van dieren, dieren onderwerpen, dieren ondergeschikt maken, diergebruik. |
Toelichting |
Deze termen worden vaak gebruikt wanneer dieren nog steeds gehouden worden en impliceert dat er acceptabele manieren bestaan om dieren te exploiteren. |
Suggestie |
Schending van rechten, onrechtvaardig behandelen, gebruik van dieren, houden van dieren, dieren onderwerpen, dieren ondergeschikt maken, diergebruik. |
Toelichting |
Dit woord legt de focus op de industrialisatie en de massaliteit van het houden van dieren en laat de deur open voor mensen om discussie te voeren over kleine boerderijen of achtertuinen. |
Suggestie |
Schending van rechten, onrechtvaardig behandelen, gebruik van dieren, houden van dieren, dieren onderwerpen, dieren ondergeschikt maken, diergebruik. |
Toelichting |
Dit is een vegetarische boodschap. Als we het over “eten” willen hebben, kunnen we “eten of gebruiken” zeggen. |
Suggestie |
Al het gebruik van dieren is verkeerd en moet stoppen. |
Toelichting |
In plaats van te zeggen dat een specifieke vorm van gebruik verkeerd is, kunnen we beter benadrukken dat elke vorm van gebruik verkeerd is, en wel om dezelfde reden: omdat de dieren er last van hebben. Hierbij is het prima om, als je meer ruimte hebt, in te haken op een actuele gebeurtenis, zoals berichtgeving over de mishandeling van een “huisdier”, of een stalbrand, enzovoorts. Anders zien niet-veganisten over het hoofd dat alle dieren in dit opzicht gelijk zijn. Voorbeeld: “Het is natuurlijk zonder meer verkeerd om dieren te mishandelen of doden omdat iemand daar plezier aan beleeft. Tegelijk geldt dat elke andere vorm van gebruik ook verkeerd is, omdat alle dieren willen leven, en waarde hechten aan hun leven.” |
Suggestie |
Gedood, doden. |
Toelichting |
Deze woorden zijn eufemismen voor het doden van dieren. Vaak worden deze termen ook gebruikt voor het gebruik van een schietmasker. Volgens Europese wetgeving wordt onder bedwelmen verstaan: “Iedere bewust gebruikte methode die een dier pijnloos in een staat van bewusteloosheid en gevoelloosheid brengt, met inbegrip van methoden die onmiddellijk de dood tot gevolg hebben’. Het plaatsen van een schietmasker tegen de schedel waarna een pin de grote hersenen in een fractie van een seconde vernietigt en het dier onmiddellijk het bewustzijn verliest, is een voorbeeld van een wettelijk toegestane methode.”1 NVWA: “De dieren moeten altijd eerst worden bedwelmd met gebruik van een schietmasker (penschiettoestel). Daarna moet zo snel mogelijk de dodingsmethode volgen, namelijk een halssnede.”2 |
Suggestie |
Het doden van [x] is gereguleerd. |
Toelichting |
Gebruik heldere taal, zonder verhullende termen. |
Suggestie |
Koeien wordt (moeder)melk afgenomen/kippen worden eieren afgenomen |
Toelichting |
Zoogdieren geven melk aan hun nakomeling(en). Ze geven niet vrijwillig melk aan een de ‘vee’-houder om gedronken te worden door een mens. Ook als ze meer produceren dan hun kinderen nodig zouden hebben, hebben we het recht niet hen die melk te ontnemen. Kippen zijn zo gefokt dat ze vaker dan hun voorouder (de bankivahoen) een ei leggen (resp. iedere 25 uur tegen 8 per jaar). Het leggen van een ei kost de kip veel energie en voedingsstoffen. Bovendien geven zij hun eieren niet vrijwillig af. |
Potentieel ontsporend taal- en woordgebruik
We kunnen vaak hetzelfde zeggen op een andere manier met minder kans om het gesprek te doen ontsporen. Dit wil niet zeggen dat onderstaande woorden niet geldig zijn. Deze suggesties zijn gebaseerd op effectiviteit en hoe het gesprek gaande te houden.
Voor langere gesprekken is het misschien mogelijk om speciesistisch taalgebruik te ontmantelen en de persoon te vragen of die woorden op andere dieren moeten worden toegepast.
Suggestie |
Bewustzijn creëren. |
Toelichting |
Dit kan worden opgevat als beschuldiging dat de luisteraar ongeschoold is of niet voldoende geleerd heeft. |
Suggestie |
Inconsistent. |
Toelichting |
Deze woorden communiceren hetzelfde, maar op een manier die het gesprek minder snel ontspoort. |
Suggestie |
Reden, vergoelijking. |
Toelichting |
Deze woorden communiceren hetzelfde, maar op een manier die het gesprek minder snel ontspoort. |
Suggestie |
Pleiter / pleitbezorger voor de dieren, iemand die opkomt voor de rechten van dieren. |
Toelichting |
De term “activisme” kan een negatieve bijklank hebben. Het bespreken van “belangenbehartiging” met mensen die nog niet vegan zijn, ontspoort minder snel dan wanneer er gesproken wordt over “activisme”. Het zal afhangen van de situatie. Het is vaak geen probleem om over activisme te spreken binnen activistische kringen. |
Suggestie |
Gewoonte. |
Toelichting |
Dit impliceert dat iemand er weinig aan kan doen omdat de situatie buiten hun macht ligt. Ook kan het ontsporen bij mensen die zelf aan een verslaving hebben (gehad). (Dit is niet ter ontkenning van het bestaan van voedselverslavingen). |
Suggestie |
Geforceerd/onvrijwillig/gedwongen geïnsemineerd, reproductief geweld. |
Toelichting |
Het insemineren heeft niets met seks te maken. Het motief van de “vee”- houder is winst. De vergelijking wordt dan als snel gezien worden als een poging om de “vee”-houder van verkrachting te betichten. Dit helpt het gesprek niet in een positieve richting. Vooral in gesprek met een “vee”-houder die beweert dat de koeien in hun ‘zorg’ op natuurlijke wijze reproduceren, zal het woord “insemineren” het gesprek niet laat ontsporen. |
Suggestie |
Vragen hoe iemand zich voelt, wat het met iemand doet. |
Toelichting |
Iemand vertellen dat ze zijn “getriggered” kan de situatie escaleren. Dat zit hem in het “vertellen dat ze zijn…”, wat mensen kunnen opvatten als een aanval/belediging (omdat ze het een moeilijk/vreemd woord vinden, en/of slechte ervaringen hebben met hoogopgeleiden of docenten die neerbuigend doen). |
Suggestie |
Alle dieren doen er moreel toe. |
Toelichting |
Vragen of andere dieren er (moreel) toe doen / hun rechten moeten respecteren, zegt iets soortgelijks, zonder onbedoelde racistische implicaties. (Vooral in de VS, waar het zeggen van dingen zoals “all lives matter”, als racistisch kan worden beschouwd als een reactie op de “Black lives matter”-beweging). |
Suggestie |
Ongemakkelijk gevoel In directe gesprekken kan je vragen: “word je hier ongemakkelijk van omdat…”, of “vind je dit…” |
Toelichting |
Deze term wordt gebruikt wanneer iemand zich ongemakkelijk voelt bij een tegenstrijdige mening. (a) Vaak voelen mensen zich niet ongemakkelijk bij het idee om dieren te gebruiken, dus deze uitdrukking moet worden beperkt tot wanneer mensen ongemak uiten bij het gebruik van dieren. (b) iemand wijzen op cognitieve dissonantie kan overkomen als een diagnose en dus weerstand oproepen. Ook storen sommige mensen zich aan moeilijke woorden of begrijpen ze de betekenis minder goed. Wanneer je een onderzoek naar cognitieve dissonantie aanhaalt, wees er dan van bewust dat het in de wetenschap een normale term is, maar in de maatschappij als meer beladen ervaren wordt. Dit is te voorkomen door het fenomeen met andere woorden te beschrijven. De definitie van cognitieve dissonantie is: “onaangename spanning die iemand ervaart bij tegenstrijdige overtuigingen, ideeën of opvattingen of bij handelen in strijd met de eigen overtuiging.” De term kan wel gebruikt worden in de juiste context als er voldoende uitleg wordt gebruikt, waarbij rekening is gehouden met het bovenstaande. |
Suggestie |
Praten richting niet-veganisten. |
Toelichting |
Spreek in de aansprekende vorm. Het (publiekelijk) spreken over een groep mensen, wordt als onpersoonlijk ervaren, terwijl we beter met niet-veganisten in gesprek zijn. Ook op social media is het beter om te zeggen: “Om zuivel te kunnen drinken, moet er een dier gedood worden”, in plaats van “Een dier wordt gedood omdat zij zuivel drinken”. Bij onderzoeksresultaten is dit niet altijd mogelijk. Probeer dan zoveel mogelijk duidelijk te maken dat het uitkomsten zijn van het onderzoek, terwijl je zelf niet over de niet-veganisten praat. Wees je wel bewust dat het refereren aan onderzoek naar niet-veganisten een verkapte manier kan zijn om over niet-veganisten te praten. Dus vraag je goed af of het nodig is om dit in het openbaar te doen. |
Suggestie |
Praten met de persoon, over het onderwerp. |
Toelichting |
Wanneer je spreekt over de persoon is de kans aanwezig dat iets gezegd wordt dat iemand persoonlijk neemt, zeer aanwezig. Dit leidt af van het onderwerp. Hoe iemand een veganistisch leefwijze implementeert in het eigen leven, kan een onderwerp worden. Wees daar op de hoede dat de gesprekspartner het advies wenst en dat er geen aannames worden gemaakt. Werk voornamelijk met wat de gesprekspartner over zichzelf zegt (stel vragen) en ga doe geen uitingen over de persoon. Hoe iemand eruit ziet is bijvoorbeeld niet relevant voor een gesprek over veganisme. |
Ontsporende vergelijkingen
Vergelijkingen leiden vaak af van het punt dat we maken en verlegt de discussie dan onnodig naar de vraag of de vergelijking wel voldoende treffend is. Wanneer mensen de vergelijking in twijfel trekken, leidt dit af van de boodschap die we over willen brengen.
Suggestie |
Benoem het verschil in rechten die diersoorten krijgen. Benoem de eigenschappen (zoals bewustzijn van eigen leven) die onderbouwen dat dieren bepaalde rechten hebben (vrijheid). Benadruk dat deze eigenschappen overeenkomstig zijn met onze diersoort (de mens) |
Toelichting |
In de geschiedenis zijn vergelijkingen tussen mensen en (andere) dieren vaak gemaakt om bepaalde groepen mensen als minderwaardig voor te stellen. Joden werden bijvoorbeeld vergeleken met ratten, zwarte mensen met apen, enzovoorts (zie ook ‘Less Than Human’: The Psychology Of Cruelty). Door het (historische) gebruik van vergelijkingen met andere dieren om mensen te dehumaniseren, wekt een dergelijk vergelijking snel weerstand op. Ook sommige religieuzen geven weerstand bij het idee dat mensen onderdeel van het dierenrijk zijn. Benoem dus liever de rechten die andere dieren ook verdienen, en benadruk dat we streven naar een gelijke basis van morele rechten voor andere dieren. Overweeg ook om te benoemen welke rechten dieren niet zouden moeten hebben (bijv. recht op een onderwijs aan een universiteit). Het vergelijken van de rechten van mensen met de rechten van andere dieren is in de literatuur heel nuttig gebleken om in de academische wereld te pleiten voor de rechten van dieren (zie Animal liberation, The case for animal rights en Zoopolis). |
Suggestie |
Benadrukken dat (andere) dieren behandeld worden als (levend) eigendom. |
Toelichting |
Bij een vergelijking met misdaden tegen de mensheid of menselijkheid is iedereen direct alert. Voorbeelden zijn vergelijkingen met de Slavernij, Holocaust, of genociden. Deze termen zijn zeer krachtig. Juist ómdat ze gevoelig liggen. Toch is het om diverse redenen problematisch om hiermee vergelijkingen te maken.
Het gaat er niet om of deze vergelijkingen geldig zijn. Het is meer een kwestie of deze vergelijkingen hen zullen motiveren om dieren en hun rechten te respecteren en te stoppen met het ondersteunen van hun gebruik. Kortom, als deze vergelijkingen niet nodig zijn om dierenrechten te verdedigen, waarom zouden we onze taken dan moeilijker maken? Uitzondering: De vergelijkingen zijn niet volledig onbruikbaar, maar uitsluitend in uitgebreidere stukken waarin zichtbaar rekening is gehouden met bovenstaande kritiekpunten. Anders dan bij een dialoog op straat waarbij vertrouwen opgebouwd kan worden, kan een schrijver moeilijk inschatten wie de lezer is en zal dus zeer aandachtig geschreven moeten worden. Gebruik in die gevallen uitdrukkelijk toevoegingen als “een vorm van …”, of “… van (andere) dieren”. Maar vraag je continu af of het gebruik van dergelijke krachttermen iets wezenlijks toevoegt. |
Suggestie |
Systematisch onderwerpen van (andere) dieren op massale schaal. * |
Toelichting |
Genocide is volkenmoord, de misdaad van stelselmatige en opzettelijke uitroeiing van een etnische groep, of van een deel daarvan. Het is niet de bedoeling van de boer om de dieren die ze gebruiken (zoals koeien) als soort uit te roeien. Genocide is dus niet het juiste woord voor wat er gebeurt. Ook is het niet het doel van boeren om een diersoort weg te vagen (specicide). Vasthouden aan deze termen, leidt tot een discussie over de interpretatie van de term, waardoor de boodschap niet overkomt. * Daarnaast verwijst de term ook naar de massaliteit van het gebruik van dieren. Terwijl het ook verkeerd is als ‘slechts’ een dier gebruikt zou worden. Door het te hebben over de massaliteit, kan een niet-veganist de indruk krijgen dat een kleinschalige onderwerping van (andere) dieren wel moreel gerechtvaardigd is. |
Suggestie |
Plaatsen waar (andere) dieren systematisch onderworpen worden op massale schaal. * |
Toelichting |
Een concentratiekamp is een kamp waar mensen, meestal onder militaire dwang, bijeengebracht worden. Het is een inrichting om politieke tegenstanders of anderszins ongewenste mensen op grond van etnische, religieuze of sociale kenmerken te isoleren en psychisch en/of fysiek te breken, in sommige gevallen te doden. Het is dus niet hetzelfde als de plaatsen in een stal waar veel dieren worden gehouden. * Daarnaast verwijst de term ook naar de massaliteit van het gebruik van dieren. Terwijl het ook verkeerd is als ‘slechts’ een dier gebruikt zou worden. Door het te hebben over de massaliteit, kan een niet-veganist de indruk krijgen dat een kleinschalige onderwerping van (andere) dieren wel moreel gerechtvaardigd is. |
Suggestie |
Onderworpen dieren, ondergeschikte dieren./ Dieren onderwerpen, dieren ondergeschikt maken. |
Toelichting |
Slavernij is een vorm van onvrijwillige dienst waarin een persoon wordt behandeld als het eigendom van een ander persoon. Feitelijk is het terecht om het gebruiken van dieren slavernij te noemen. Dieren benoemen als slaaf, kan echter snel opgevat worden als een vergelijking met menselijke slavernij. Zeker bij mensen waarbij dit gevoelig ligt. De termen “slaaf” en “slavernij” kunnen toegepast worden in een langer stuk waarin wordt uitgelegd dat het houden en behandelen van dieren als dingen om levend eigendom verkeerd is en er met zorg geschreven is. Gebruik in dit geval termen als “een vorm van slavernij”, of “slavernij van dieren”, om uit te sluiten dat de suggestie gewekt wordt dat de slavernij van mensen voorbij is. Maar vraag je continu af of het gebruikt van deze krachtterm iets wezenlijks toevoegt. |
Suggestie |
– |
Toelichting |
Het is niet mogelijk om het leed van anderen voldoende op waarde te schatten om hier uitspraken over te doen. Bovendien is het helemaal niet nodig om af te wegen welke leed erger is. We kunnen volstaan door aan te geven dat het allebei niet goed is. Gaan we wel vergelijkingen maken op “ergheid”, dan kan een toehoorder sneller concluderen dat de reden dat we het nodig vinden om iets “erger” te vinden, onderdeel is van een agenda. |
Suggestie |
– |
Toelichting |
De meeste activisten hebben hetzelfde einddoel, om het gebruik van dieren te beëindigen. Zeggen dat we iets doen “voor de dieren” is overbodig en wordt vaak gebruikt om problematisch gedrag te maskeren dat verdere discussie kan rechtvaardigen. Het is ook niet nodig om onze enige focus exclusief op andere dieren dan de mens te hebben. Dierenrechten zijn een uitbreiding van de mensenrechten, niet daartegen. We kunnen beide in samenhang bespreken, zonder onze impact te beperken. Als iemand bijvoorbeeld zegt: “dieren hebben geen rechten”. Als je hen vraagt of ze denken dat menselijke dieren rechten hebben, wordt de zaak voor dierenrechten niet verzwakt. Andere dieren hebben tenslotte fundamentele morele rechten om dezelfde reden als wij, zij ervaren het leven. |
Uitspraken en gezegden om te vermijden
Suggestie |
Überhaupt mensen niet uitschelden of persoonlijk aanvallen. |
Toelichting |
Het vergelijken van een persoon met de meeste dieren is denigrerend en impliceert een negatieve kijk op andere dieren. |
Suggestie |
Zeggen wat je bedoelt zonder dieren te benadelen. |
Toelichting |
Er zijn talloze uitdrukkingen zoals deze. We moeten proberen deze zinnen te vermijden, omdat ze de waarde van andere dieren verminderen. |
Suggestie |
Zeggen wat je bedoelt zonder dieren te benadelen. |
Toelichting |
Een kreeft wordt pas rood wanneer deze gekookt wordt. |
Suggestie |
Zeggen wat je bedoelt zonder dieren te benadelen. |
Toelichting |
De bobbeltjes op de huid die kenmerkend zijn voor ‘kippenvel’ zijn bij de gedode en ontlede kippen pas aanwezig nadat hun veren uit hun lichaam zijn getrokken. Het refereert dus aan het leed dat deze kippen meemaken. |
Suggestie |
Veganisten willen geen dieren gebruiken, veganisten kiezen er voor om… |
Toelichting |
Dit impliceert dat veganisme een restrictie is, terwijl het een vrijwillige, weloverwogen keuze is. Goed om aan te vullen dat veganisten hiervoor kiezen omdat ze het onrechtvaardig vinden om dieren te gebruiken. |
Suggestie |
Dieren uitdrukken in termen van individuen. |
Toelichting |
Dit impliceert dat dieren producten. Leg altijd de nadruk op het feit dat dieren levende wezens en individuen zijn. |
Suggestie |
Alle vormen van onrecht afwijzen. |
Toelichting |
De meeste activisten hebben hetzelfde einddoel, om het gebruik van dieren te beëindigen. Zeggen dat we iets doen ‘voor de dieren’ is overbodig en wordt vaak gebruikt om problematisch gedrag te maskeren dat verdere discussie kan rechtvaardigen. Het is ook niet nodig om onze enige focus op niet-menselijke dieren te hebben. Dierenrechten zijn een uitbreiding van de mensenrechten, niet daartegen. We kunnen beide in samenhang bespreken, zonder onze impact te beperken. Bijvoorbeeld, als iemand zegt: “dieren hebben geen rechten.” Als je dan vraagt of de persoon denkt dat menselijke dieren rechten hebben en het gesprek vanaf daar opbouwt, maakt het de zaak voor dierenrechten niet zwakker, maar versterkt het. Andere dieren hebben tenslotte fundamentele morele rechten om dezelfde reden als wij, zij ervaren het leven. |
Suggestie |
Aangeven hoe je je voelt als iemand je wijst op een inconsistentie. |
Toelichting |
Beschaamt mensen die wijzen op de inconsistentie van anderen. |
Suggestie |
Vegan in solidariteit met andere dieren, vegan vanuit rechtvaardigheid. |
Toelichting |
Dit spreekt vanuit een machtsverhouding, waarbij de machthebber iets doet voor de ander. We zouden daarom ook niet zeggen: “Feminist voor de vrouwen”. Het is beter om uit te drukken dat we naast andere dieren staan. Zie ook de presentatie Animal Resistance door Dan Kidby. |
Validistisch taalgebruik
Suggestie |
Naar, vervelend, irritant, bizar, vreemd, lastig, onaangenaam, onprettig, onaardig, onhebbelijk, onsympathiek, flauw, afgrijselijk, akelig, droevig, eng, griezelig, onguur, onuitstaanbaar, walgelijk, weerzinwekkend. |
Toelichting |
Veel woorden die in de maatschappij gewoon zijn om te gebruiken, zijn discriminerend, marginaliseren of stigmatiserend voor mensen met een functiebeperking. Vermijd validistisch taalgebruik. Kijk voor meer voorbeelden op Ableism/Language, door Lydia X.Z. Brown. |
Suggestie |
Iemand met autisme/Autistisch persoon. * |
Toelichting |
Er zijn twee manieren om over autistisch personen en mensen met autisme te spreken. Beide manieren kunnen goed zijn. Het ligt er aan wat de context is en hoe de persoon zijn/haar/hen autisme beleeft. Autist als persoon met autisme: Er wordt over de autist gesproken als “persoon met autisme”, waar meestal mee wordt bedoeld “in het autismespectrum” of “met een autismespectrumstoornis”. In dit taalgebruik wordt “autisme” gezien als een bijkomstigheid, een uiterlijk kenmerk dat van de persoon gescheiden kan worden zonder dat de persoon daarmee wezenlijk veranderd. De identiteit van een persoon wordt niet gevormd door diens mentale diversiteit of beperking. In dit geval heeft de persoon een autismediagnose, maar is meer dan alleen die diagnose. ‘Jij bent gewoon jij. Je bent niet je autisme.’ Autist als autistische persoon: Over de autist wordt gesproken als “autistisch persoon”, waar meestal mee bedoeld wordt dat de persoon gekenmerkt wordt door “autistischheid” of “autisme als conditie”. In dit taalgebruik wordt “autisme” gezien als een eigenschap, een wezenskenmerk van de persoon. De persoon in kwestie vindt het dus prettig om zo aangesproken te worden omdat autisme een belangrijk onderdeel van vormt van haar/zijn/hun leven. De autistische conditie definieert de identiteit van de persoon, het is niet slechts iets wat de persoon als “label” vergezelt. Het is ingebed in het lichaam, wat we autistische belichaming noemen. In de uitleg van de website autismevriendelijk Nederland worden autisten soms ‘persoon met autisme’, soms ‘autistische persoon’ genoemd. Beide zijn mogelijk. Want hoewel autistischheid inderdaad verbonden is met de identiteit van de persoon, is een autismediagnose dat niet. Wees je dus bewust van beide standpunten en vraag zo nodig op welke manier de persoon in kwestie aangesproken wil worden. Sommige autistische mensen noemen zichzelf ‘autist’. Dit is hun keuze en is prima, maar gebruik de term ‘autist’ liever niet voor iemand anders. (Deze tekst is gedeeltelijk overgenomen van autismedigitaal.nl.) |
Suggestie |
Mensen met speciale behoeften. |
Toelichting |
Mensen die extra hulp nodig hebben van hun medemens, hoeven we niet te beschouwen als “minder”, maar als mensen die iets nodig hebben. |
Suggestie |
Vormen van neurodiversiteit herkennen. |
Toelichting |
Een brein kan op verschillende manieren in elkaar zitten. Diversiteit hoeven we niet als negatief op te vatten; we moeten de verschillen op waarde schatten. Mensen die de wereld op een andere manier zien, kunnen zeer waardevol zijn voor de samenleving. Bekijk bijvoorbeeld: What You Need to Know About Neurodiversity. |
Suggestie |
Moreel inconsistent. |
Toelichting |
Validistisch. Het sluit neurodivergente mensen uit. |