Dieren worden vaak ingezet voor het vermaak van de mens of als werktuig. Enkele voorbeelden daarvan zijn: ‘dierentuinen‘, paardrijden, jagen op vissen, circussen met dieren, paard-en-wagens, kinderboerderijen, dolfinaria, toeristische attracties, stierenvechten, kattenshows en hondenraces.

Gelukkig leven we niet meer in het jaar 1800 en kunnen we prima leven zonder dieren in te zetten als werktuig of ter vermaak. Alternatieven zijn bijvoorbeeld een dagje natuur, pretpark of een bezoek aan een dieropvang zoals Gnadenhof Melief. Ook zijn er prachtige documentaires te vinden die dieren tonen in hun natuurlijke leefomgeving.

‘Dierentuinen’

In ‘dierentuinen’ worden dieren in gevangenschap gehouden en gebruikt voor entertainment. Daarom zijn dierentuinen niet vegan. Dat geldt ook voor andere vormen van vermaak met dieren, zoals dolfinaria of kinderboerderijen. Dieren zouden in vrijheid moeten leven en niet als bezit gehouden moeten worden. Veganisten zijn wel voor de opvang en verzorgen van dieren die hulpbehoevend zijn, zoals in sanctuaries wordt gedaan. In lijn met vegan taalgebruik kunnen we dierentuinen beter ‘dierengevangenissen’ noemen.

Veel gehoorde argumenten

Een belangrijk argument wat vaak gebruikt wordt om het bestaan van dierentuinen te rechtvaardigen is dat ze nuttig zijn voor conservatie, onderzoek en educatie. Een toelichting:

Conservatie

Dierentuinen geven aan dat hun fokprogramma’s dienen om diersoorten in stand te houden met het doel de dieren terug te brengen in hun natuurlijke omgeving. Echter gebeurt het in de praktijk nauwelijks dat dieren worden uitgezet in het wild en zijn dierentuinen zeker geen ideale oplossing voor soortbehoud. Ook worden dieren gedood als er geen plek meer voor is, of als de dieren geen entertainmentwaarde meer hebben. Deze acties zijn niet in overeenstemming met een beleid om diersoorten te beschermen.

Uitzetten in het wild

Dieren die een lange tijd in een dierentuin verblijven uitzetten in het wild blijkt lastig en duur te zijn. Daarnaast verdwijnt het habitat van veel dieren waardoor uitzetten vaak niet meer mogelijk is. In de praktijk dienen de fokprogramma’s vooral om de dierentuin van dieren te voorzien om publiek mee te trekken. Hierdoor zijn er biologen die dit soort fokprogramma’s een slechte zaak vinden. Zij zien liever dat het geld geïnvesteerd wordt in het behoud van natuur, waar ook andere dieren van profiteren, in plaats van het geweten te sussen met de gedachte dat een paar exemplaren van bepaalde dieren wel zullen overleven in dierentuinen terwijl natuurlijke leefomgevingen verdwijnen.1

Diersoorten behouden

Het behouden en beschermen van diersoorten lijkt niet een belangrijke missie van dierentuinen te zijn. Minder dan 25 procent van de dieren in dierentuinen worden met uitsterven bedreigd.2 De overige dieren worden dus niet met uitsterven bedreigd en worden alleen in dierentuinen gehouden om publiek te trekken. Daarnaast is 85 procent van de bedreigde dieren niet vertegenwoordigd in dierentuinen wereldwijd. Van de bedreigde amfibieën is dit zelfs 97 procent en bedreigde insecten worden bijna helemaal niet gehouden. Als het behouden van bedreigde diersoorten het doel van dierentuinen was dan zou het logisch zijn als juist deze diersoorten gehouden werden. Het aantal bedreigde diersoorten in dierentuinen steeg de laatste jaren wel, maar vooral omdat dieren die dierentuinen al lange tijd hielden in het wild langzaam uitsterven en dus bedreigde diersoorten zijn geworden.1 Zelfs voor diersoorten die wel bedreigd worden is een dierentuin geen ideale oplossing. Er worden vaak maar een paar exemplaren van elk diersoort gehouden waardoor het lastig is om op de lange termijn deze diersoorten gezond in stand te houden. Verschillende onderzoekers concluderen daarom dat dierentuinen niet noemenswaardig bijdragen aan het behoud van diersoorten.1

Onderzoek

Daarnaast dragen dierentuinen bij aan onderzoek naar diersoorten, zowel in de dierentuinen zelf als in het wild. Hier wordt echter maar een paar procent van hun totale omzet voor gebruikt. In Nederland gaat het dan vaak om een paar honderdduizend euro per dierentuin.1 Het overgrote deel van het geld gaat naar het behoud van de dierentuinen zelf.

educatieEducatie

Een laatste functie die vaak genoemd wordt van dierentuinen is educatie. Helaas gaan de meeste mensen alleen naar de dierentuin voor vermaak en lezen maar weinig mensen de bordjes. Kennistesten onder bezoekers hebben laten zien dat mensen vaak niks tot weinig leren van hun bezoek.3 Veganisten kijken voor educatie liever documentaires over wilde dieren.

Zijn dierentuinen diervriendelijk?

Het is per definitie niet vriendelijk en niet vegan om een dier in gevangenschap te nemen, dat daar niet zelf voor kiest. Marc Damen, oud-directeur van dierentuin Blijdorp zei hierover: “Dat we moordenaars en verkrachters achter tralies zetten, daar zijn we het in Nederland allemaal over eens, maar wat heeft die giraffe, pelikaan of zebra misdaan dat hij gevangen moet zitten? Hoe legitimeer je dat? Die vraag houdt mij tot de dag van vandaag bezig.”4

Perspectief van het dier

Het is lastig om te zeggen hoe het voor een dier is om in een dierentuin te wonen. Duidelijk is wel dat sommige diersoorten het beter doen in dierentuinen dan anderen. Gedacht wordt dat ruimte een belangrijke factor is voor het geluk en welzijn van dieren. Sommige dieren zijn van nature gewend aan een leefgebied van honderden of soms zelfs duizenden vierkante kilometers. Onderzoek heeft laten zien dat vooral dieren die van nature veel ruimte hebben in gevangenschap vaak vreemd gedrag gaan vertonen.5 Zelfs als het niet meer noodzakelijk is om vele kilometers af te leggen om voedsel te vinden dan blijven deze dieren toch de noodzaak voelen om dit soort gedrag te vertonen en raken snel gefrustreerd in kleine ruimtes. Daarnaast zijn sociale contacten ook belangrijk voor veel dieren en spelen waarschijnlijk een belangrijke rol in het geluk van individuele dieren, onder andere bij olifanten.6

Problemen als gevolg van gevangenschap

Sommige diersoorten laten duidelijk tekenen zien dat het leven in gevangenschap niet bij hen past. Ze krijgen bijvoorbeeld voortplantingsproblemen en vertonen vreemd gedrag zoals ‘ijsberen’ en andere repetitieve bewegingen of ze beginnen zichzelf overdadig te wassen, bijten of krabben.1 Volgens verschillende biologen zijn dieren die dit soort gedrag vertonen ongelukkig en hebben ze last van stress.78 Daarnaast is het leven in gevangenschap lang niet altijd bevorderlijk voor de fysieke gezondheid van de dieren. Uit een onderzoek naar olifanten in het Verenigd Koninkrijk bleek dat meer dan 90 procent van de olifanten daar overgewicht had en maar 15 procent normaal kon lopen.9 Dit komt doordat olifanten in gevangenschap gewoon te weinig lopen en bewegen. Ook leven wilde olifanten gemiddeld drie keer zo lang als hun soortgenoten in gevangenschap10 en ook andere diersoorten worden vaak minder oud in dierentuinen dan in het wild.

Dat zijn echter de omstandigheden als alles goed gaat in een dierentuin. In Engeland zijn er al meerdere keren undercover filmpjes naar buiten gebracht door de Captive Animals’ Protection Society.11Die beelden lieten zien dat er achter de schermen vaak dingen gebeuren die helemaal niet mogen. Dieren die verwaarloosd worden, geen behandeling krijgen voor hun ziekte of wonden en zelfs een extreem geval waar er in een hok gewoon dode dieren weg lagen te rotten.

Dierentuinen doden surplusdieren

Voortplanting is erg belangrijk in dierentuinen. Niet alleen om diersoorten in stand te houden, maar ook omdat dat men dieren zo’n belangrijk onderdeel van hun leven en hun natuurlijke instinct niet wil ontnemen. Anticonceptie wordt soms gebruikt, maar daar kleven ook risico’s aan en na langer gebruik is het vaak niet langer mogelijk voor dieren om zich nog voort te planten.1 Doordat voortplanting dus vaak toegestaan of zelfs gestimuleerd wordt komen er elk jaar veel nieuwe dieren bij. Omdat de meeste dierentuinen daar geen ruimte voor hebben worden dieren dan vaak gedood om te zorgen dat de overige dieren nog genoeg ruimte hebben. Daarnaast is inteelt vaak een probleem omdat er maar een beperkt aantal andere soortgenoten is om mee te paren. Daarom is het ook niet wenselijk om alle nakomelingen te laten leven met kans op verdere inteelt. Soms gaat het om volwassen dieren die gedood worden, soms de jonge pasgeboren diertjes.1 De Europese dierentuinenvereniging schat dat er in Europa elk jaar een paar duizend van dit soort surplusdieren gedood worden.1 In 2014 was er een hoop commotie rond het doden van de jonge giraf Marius in Denemarken, die vervolgens aan andere dieren werd gevoerd.12 Toevallig kwam dit dier in het nieuws, maar de meeste surplusdieren ‘verdwijnen’ gewoon onopgemerkt. Jonge dieren zijn ook een belangrijke trekpleister voor dierentuinen.

Bronnen

Eerste versie geschreven door Elise Hiddinga, MA Asian Studies met specialisatie in veeteelt en milieuvervuiling in China.

  1. “Moet de zoo dicht?”. EOS Wetenschap
  2. (en) Conde, Dalia A.; Colchero, Fernando; Gusset, Markus; Pearce-Kelly, Paul; Byers, Onnie; Flesness, Nate; Browne, Robert K. & Jones, Owen R. (2013). “Zoo through the Lens of the IUCN Red List: A Global Metapopuation Approach to Support Conservation Breeding Programs”. PLOS one
  3. (en) Moss, A.; Jensen, E. & Gusset, M. (2014). “A Global Evaluation of Biodiversity Literacy in Zoo and Aquarium Visitors”. Gland: WAZA Executive Office
  4. Vertrekkend directeur Blijdorp: “Wat bezielt mensen om dieren gevangen te houden?”. Versbeton.nl, 13 juli 2016
  5. (en) Clubb, Ros & Mason, Georgia (2003). [“Animal Welfare: Captivity Effects on Wide-Ranging Carnivores”]. Nature, 425, pp. 473-474.
  6. (en) Meehan, Cheryl L.; Mench, Joy A.; Carlstead, Kathy & Hogan, Jennifer N. (2016). “Determining Connections between the Daily Lives of Zoo Elephants and Their Welfare: An Epidemiological Approach”. PLOS one
  7. (en) Garner, Joseph P. & Mason, Georgia J. (2002). “Evidence for a Relationship between Cage Stereotypies and Behavioural Disinhibition in Laboratory Rodents”. Behavioural Brain Research, Vol. 136, Issue 1, pp. 83-92.
  8. (en) Georgia & Latham, N.R. (2004). [“Can’t Stop, Won’t Stop: Is Stereotypy a Reliable Animal Welfare Indicator?”]. Animal Welfare, 13, pp. 57-69.
  9. (en) “Stress and lack of exercise are killing elephants, zoos warned”. The Guardian
  10. (en) Clubb, Ros; Rowcliffe, Marcus; Lee, Phyllis; Mar, Khyne; Moss, Cynthia & Mason, Georgia (2009). [“Compromised Survivorship in Zoo Elephants”]. Science, 322.
  11. (en) Captive Animals’Protection Society
  12. Waarom deze gezonde giraffe dood moest. NRC