Waar komt het veganisme eigenlijk vandaan? Rakesh Kalloe neemt ons in dit artikel mee naar de herkomst van veganisme. Ook werpt hij een kritische blik op het veganisme in het hier en nu en blikt vooruit op de nabije toekomst. Rakesh is schrijver en klimaatdichter. Eerder was hij voorzitter van de commissie Diversiteit en Inclusie bij de NVV.

Voordat we verder terugkijken in het verleden, moeten we in de vorige eeuw beginnen. Het was Donald Watson die in 1944 de term veganisme bedacht en The Vegan Society oprichtte. Hun streven was een wereld waar mensen niet-menselijke dieren niet meer exploiteren. De definitie van veganisme is door de jaren heen bijgewerkt en luidt nu, zoals gehanteerd door de NVV: “Veganisme is een levenswijze waarbij wordt afgezien van alle gebruik van en wreedheid naar dieren.” The Vegan Society is grotendeels verantwoordelijk geweest voor de verspreiding van het veganisme in het Westen.

Terug naar het begin

Je zou hierdoor kunnen denken dat het veganisme, dat tegenwoordig ook door bijvoorbeeld influencers een hip karakter heeft gekregen, oorspronkelijk werd geïntroduceerd door Watson. Maar de wortels ervan gaan verder terug. In de onderstaande voorbeelden is het veganisme vaak een uitvloeisel van het vegetarisme; daarnaast aarden de wortels sterk in religie, filosofie en cultuur.

Zuidoost-Azië

In India zijn in het jaïnisme (700-500 v.Chr.) al sporen van het vegetarisme en veganisme te vinden. Bij het jaïnisme hoort een plantaardig dieet, dit werkt deels ook door in het hindoeïsme. Het concept ‘ahimsa’ speelt hierin een belangrijke rol, het principe waarbij je schade aan andere voelende wezens voorkomt en eerbied hebt voor alles wat leeft. Ook binnen het boeddhisme (500 v.Chr.), tijdens de Zhou-dynastie (1046-256 v.Chr.) en Han-dynastie (220-206 v. Chr.), werd er geschreven over het belang van een vegetarisch eetpatroon. In China bestaat tofu inmiddels tweeduizend jaar. In Zuidoost-Azië hebben principes zoals geweldloosheid, karma en reïncarnatie vaak een centrale rol in religies en levensopvattingen. Daar hing men al vroeg het idee aan dat alle levende wezens beschikken over dezelfde levenskracht, een ‘ziel’, en daarom gelijkwaardige compassie verdienen.

Middellandse Zeegebied.

In Griekenland lijkt filosoof en wiskundige Pythagoras (580 v.Chr.) veel invloed te hebben gehad op de verspreiding van het vegetarische dieet. Ook Pythagoras geloofde dat levende wezens over een ziel beschikten en daardoor konden lijden; ook zouden zij zich weer kunnen reïncarneren. Het eten van vlees was volgens Pythagoras nadelig voor de evolutie van de ziel naar een hogere bestaansvorm. Wat centraal lijkt te staan bij de oude filosofen is het debat over rechtvaardigheid, ethiek en de basale rechten van levende wezens. En hoewel ze niet allen spontaan stopten met vlees eten, nodigt een ethische verantwoordelijkheid uit tot een andere handelswijze, vooral als het huidige gedrag ten koste gaat van anderen.

De oudste bekende veganist mag hier overigens niet ongenoemd blijven: dat is de dichter en filosoof Al-Ma’arri (Aleppo, 973). Zijn gedicht ‘Ik steel niet langer van de natuur’ wordt gezien als een van de eerste beschrijvingen van een veganistisch wereldbeeld. Al-Ma’arri geloofde onder andere in de heiligheid van het leven en dat het lijden van dieren voorkomen moet worden.

Ik steel niet langer van de natuur

Jullie zijn ziek in jullie begrip en religie.

Kom naar mij toe, zodat jullie iets van de krachtige waarheid kunnen horen.

Eet niet onrechtvaardig de vis die het water heeft losgelaten,

En begeer niet als voedsel het vlees van afgeslachte dieren als voedsel,

Noch naar de witte melk van moeders die deze pure drank

bedoelden voor hun jongen, en niet voor adellijke dames.

En bedroef de nietsvermoedende vogels niet door eieren te nemen;

want onrechtvaardigheid is de ergste misdaad.

En spaar de honing die de bijen ijverig verzamelen

uit de bloemen van geurige planten;

Want zij hebben die niet bewaard als bezit voor anderen,

noch hebben zij die verzameld voor giften en geschenken.

Ik heb mij van dit alles afgekeerd; en zou willen dat ik

mijn weg had gevonden voordat mijn haar grijs werd!

Al-Ma’arri

(Disclaimer: dit is een vrije vertaling door Rakesh Kalloe, gepoogd is om de visie en boodschap van Al-Ma’arri zo goed als mogelijk te benaderen.)

Veganisme in het hier en nu

We leven inmiddels in een tijd waarin het veganisme steeds meer tot het straatbeeld behoort. Van groene vegan kaartjes rond de prijskaartjes in de supermarkt tot ‘havercappu’s’.

Consumptiemaatschappij

Als veganisten kunnen we niet om supermarkten heen, waar grote bedrijven hun producten plaatsen. Diezelfde commerciële handen houden het veganisme stevig beet. Voor De Correspondent keek journalist Emy Demkes naar wat consumptie precies is. Demkes schrijft over hoe de consumptiemaatschappij na de Tweede Wereldoorlog op gang kwam: winkelen werd een activiteit om onze vrije tijd aan te besteden. In grote stappen is consumptie een vorm van een relatie geworden, niet alleen met het object maar ook met de samenleving. Onze aankopen, de dingen om ons heen, bepalen de manier waarop we iets uitstralen en communiceren. De commercie stimuleert beginnende en niet-veganisten om te kiezen voor hippe, dure vegan burgers, met als prijs per kilo €20,75. Terwijl een kilo gedroogde kikkererwten €3,98 kost. De consumptiemaatschappij laat het lijken alsof een veganistische levenswijze veel duurder is. Het is maar net voor welke producten je kiest. (Daarnaast wijzen diverse onderzoeken erop dat ook vegan vleesopvolgers tegenwoordig goedkoper zijn dan de vleesvarianten, red.).

Valkuilen in het Westen

Voor de ontwikkeling van het veganisme roep ik de vegan gemeenschap op om vooral alert te blijven. De commercie voedt het gevoel dat we nooit genoeg hebben. We zitten vast in een vicieuze cirkel van spullen kopen en wegdoen. Onze hyperactieve consumptiemaatschappij raakt zoals eerder genoemd ook de veganistische markt. Grote bedrijven spelen slim in op de behoeften van Nederlandse consumenten. Als je van huis uit aardappelen, groenten en vlees eet dan ben je eerder geneigd om naar vleesopvolgers te kijken. De dure vegan producten trekken vaak sneller je aandacht door aantrekkelijke reclames. Waar je ook staat in jouw vegan reis: door de rijke historie van het veganisme liggen er kansen om nieuwe producten en gerechten te ontdekken. De consumptiemaatschappij heeft ook invloed op onze gezondheid. In Nederland heeft 50% procent van de volwassenen te maken met overgewicht. Onder jongeren rapporteerde Unicef onlangs dat er wereldwijd meer kinderen met ernstig overgewicht dan ondergewicht zijn. De oorzaken liggen bij de stijging van het eten van bewerkt voedsel met veel zout en suikers, fors gepromoot via digitale marketing.

Ook veganisten kunnen onbewust niet ethisch handelen. Als je geen dierlijke producten koopt, kunnen jouw aankopen alsnog negatieve gevolgen hebben voor bijvoorbeeld de uitbuiting van arbeiders in lageloonlanden. Hier is de term white veganism voor in het leven geroepen, die deze keuzes en levensstijl zichtbaar maken. White veganism komt voor in het welvarende Westen, waar we een hogere levensstandaard hebben. Hierdoor verschuift de aandacht naar het klimaat, de eigen gezondheid en (veganistische) producten.

Culturele toeëigening sluit hier ook bij aan. Het komt vaker voor dat producten en/of gerechten met een eigen culturele oorsprong in een Westers jasje worden gestopt, zonder aandacht voor de historie en mogelijke waarden. Inmiddels weet je dat oude culturen al langer bezig waren met een levenswijze die vredig is voor dieren en niet-menselijke dieren. Denk aan de Boeddhisten voor de invulling van compassie. De Hindoes over geweldloosheid. De oude Grieken over ethiek en moraliteit.

Intersectioneel veganisme

Het denken en de invulling rondom het veganisme ontwikkelt zich voortdurend. De Amerikaanse hoogleraar en burgerrechtenactivist Kimberlé Crenshaw stelt terecht dat verschillende vormen van discriminatie en onderdrukking elkaar overlappen. Dat is ook van belang voor het veganisme: je kunt je niet inzetten voor dierenrechten zonder ook oog te hebben voor mensenrechten. De zorg voor dierenrechten is essentieel, maar er is meer nodig. Voor verandering op meerdere vlakken is een intersectionele kijk noodzakelijk. Het is bijvoorbeeld ook heel vegan om rekening te houden met de ketens achter onze producten. Zijn de producten vervoerd met een vliegtuig? Is bij de teelt ook aandacht geweest voor de rechten van arbeiders, naast de natuur in de lokale omgeving? Eerlijke en duurzame handel voorkomen de uitputting van mensen en de natuur.

Het verleden heeft de toekomst

Door het verleden te vergelijken met onze tijd wordt een aantal raakvlakken zichtbaar. De ethiek en compassie voor dieren zijn altijd aanwezig geweest, al verdwijnen ze soms naar de achtergrond. In onze tijd wordt de realiteit gedomineerd door de staat van het klimaat, die we lange tijd verwaarloosd hebben.

Waar is de bezieling voor al het leven om ons heen? Zijn we te veel verblind geraakt door de behoeften van onze ego’s? Bepaalde oude culturen hanteerden een holistische kijk: op zichzelf, andere levende wezens, onze prachtige planeet en het hiernamaals. Het veganisme wordt relevanter als we naast alle nieuwigheid ook de lessen uit het verleden blijven omarmen. Rechtvaardigheid betekent dat iedereen het volste recht heeft op een betekenisvol bestaan.

Met dit opinieartikel wil Rakesh Kalloe een aanvulling bieden op het artikel ‘Terug in de tijd’ in VEGAN Magazine – nr 145. Leden ontvangen deze editie van VEGAN Magazine op 22 december 2025.